Ένα αστέρι πεθαίνει

Μέσα στο σύμπαν υπάρχουν αστέρες που δεν μπορούμε να «δούμε», όμως αφήνουν πίσω τους ίχνη μιας ασύλληπτης κοσμικής δραστηριότητας: καταβροχθίζουν την ύλη που τους περιβάλλει και από αστρικά κουφάρια μεταμορφώνονται σε κάθε άλλο παρά «νεκρά» κοσμικά σώματα. Είναι κόσμοι κλειστοί, ολότελα αποκομμένοι από τον δικό μας· διανοίγονται σε απύθμενα βάραθρα όπου μέσα τους συνθλίβεται αδυσώπητα κάθε σώμα και ύλη: ορθάνοιχτες πύλες του παράδοξου και του τρόμου, ντυμένες στο έρεβος του κοσμικού μεγαλείου τους.
Κι όμως, αυτό το τρομαχτικό σενάριο έχει γίνει απόλυτα κατανοητό στο ευρύ κοινό που φαίνεται να το διασκεδάζει: οι μαύρες τρύπες έγιναν οι κεντρικοί ήρωες σε διηγήματα επιστημονικής φαντασίας, σε σειρές κινουμένων σχεδίων και σε «ταινίες καταστροφής».

Πώς γεννιέται και πότε πεθαίνει ένα αστέρι;
Τι είναι οι μαύρες τρύπες και τι σχέση έχουν με τις λευκές τρύπες;
Πότε οι κόκκινοι γίγαντες γίνονται άσπροι νάνοι;
Ποιοι νόμοι καθορίζουν τη συμπεριφορά της ύλης στο εσωτερικό μιας μαύρης τρύπας;
Μήπως στο σύμπαν υπάρχει μια σειρά από μαύρες τρύπες κλεισμένες η μία μέσα στην άλλη;
Μήπως ολόκληρος ο Κόσμος μας είναι μια περιοχή κρυμμένη στο βάθος μιας μαύρης τρύπας;

Ο Ζαν Πιερ Λουμινέ, μας προσφέρει ένα περιεκτικό έργο για τη γένεση, τη ζωή και το θάνατο των αστέρων. Κυρίως, εστιάζει στην ιστορία της μαύρης τρύπας. Μας παρασύρει σε έναν χωρόχρονο όπου οι δυνάμεις της βαρύτητας αποκαλύπτουν την ισχύ τους υποτάσσοντας τα πάντα στις ηγεμονικές «ιδιομορφίες» τους. Η μαύρη τρύπα εμφανίζεται στο προσκήνιο της αστρικής εξέλιξης ως ο υπέρτατος θρίαμβος της βαρύτητας και του ρυθμιστικού της ρόλου στη ζωή ενός αστέρα.
Ακολουθώντας βήμα προς βήμα τον κοσμικό χρονογράφο μας, βιώνουμε έναν ισχυρό κλυδωνισμό στα θεμέλια της αντίληψής μας για τον χώρο και τον χρόνο. Η εννοιολογική σύλληψη της μαύρης τρύπας αποτελεί ένα από τα τολμηρότερα διανοητικά εγχειρήματα των νεότερων χρόνων. Στο τέλος του ταξιδιού η μαύρη τρύπα δεν φαίνεται πλέον τόσο μυστηριώδης· η αλλαγή στο κοσμοείδωλό μας έχει συντελεστεί. Ο Λουμινέ είναι ένας ευρηματικός εκλαϊκευτής και μας αποκαλύπτει με ακρίβεια το πεπρωμένο των αστέρων.
Ωστόσο, μας προειδοποιεί ότι –σε πείσμα των πλέον πρόσφατων επιστημονικών γνώσεων– ο όρος μαύρη τρύπα αποτελεί, ίσως, μια πολυτελή μεταμφίεση της άγνοιάς μας.

«Το εσωτερικό της μαύρης τρύπας παραμένει –και αναμφίβολα θα παραμένει για πολύ καιρό ακόμη– πάντοτε εξίσου μυστηριώδες. Στο πρώτο μέρος του βιβλίου μου αναφέρω κάποιες πρόσφατες υποθέσεις σχετικά με τις «σκουληκότρυπες», αυτές τις παράδοξες δομές που θα μπορούσαν να προσφέρουν στους τολμηρούς «ποντοπόρους» του διαστήματος τη δυνατότητα να «κόβουν δρόμο» μέσα στο χωρόχρονο.
Το υπόλοιπο μισό του έργου, που είναι αφιερωμένο στις σημαντικές αστρονομικές παρατηρήσεις, έχει ανατραπεί σε μεγάλο βαθμό από τις πρόσφατες ανακαλύψεις. Όπως ήταν ευνόητο, πρόσθεσα νέες παραγράφους σχετικά με τον σουπερνόβα του Φλεβάρη του 1987 και τη σχετική ανίχνευση των νετρίνων, που σημάδεψαν την εμφάνιση μιας νέας αστρονομίας. Ανέπτυξα το θέμα των βαρυτικών φακών, που έχει εξελιχθεί σε έναν από τους κρίσιμους τομείς της παρατηρησιακής κοσμολογίας (και σε αδιάσειστη απόδειξη για την ύπαρξη καμπυλότητας του χώρου).
Χρειάστηκε να προβώ σε μια αναπροσαρμογή της άποψής μου για ένα Γαλαξιακό Κέντρο (λίκνο πλούσιο και πρόσφορο για τη συντήρηση μαύρης τρύπας) κάτω από το φως του Τηλεσκοπίου Σ, το οποίο, ταξιδεύοντας με τη βοήθεια δορυφόρου, ανιχνεύει την ύπαρξη ακτίνων γ και ήδη έχει επιτρέψει την ανακάλυψη μιας νέας πηγής ακτίνων Χ, παραπλανητικά παρόμοιας με μια αστρική μαύρη τρύπα. Παρουσιάζω επίσης ένα διανοητικό παιχνίδι που ευτύχησα να επεξεργαστώ πρόσφατα: πρόκειται για το «Μαύρο των αστεριών», όπου η ωδή των πάλσαρ καλείται σε ένα διάλογο με τη μουσική των ανθρώπων.
Η τέχνη και η επιστήμη συμμετέχουν εξίσου σε μια συντροφική αναζήτηση της ομορφιάς –αν όχι της αλήθειας– αυτού του κόσμου που μας δόθηκε να κατανοήσουμε».

Οι μαύρες τρύπες, που μέχρι τώρα ήταν μια διανοητική περιπέτεια, στους επερχόμενους αιώνες θα συμβολίζουν ίσως την ίδια την περιπέτεια στα μάτια των κοσμικών «ποντοπόρων», που –παρόμοια με τους ναυτικούς της αρχαιότητας– θα φοβούνται μήπως φτάσουν στην άκρη του κόσμου και καταποντιστούν μέσα στο κενό και το άγνωστο. Επίσης, αποτελούν ένα απαράμιλλο αναλυτικό εργαλείο, ένα είδος θεωρητικού τηλεσκοπίου με μεταβλητή μεγέθυνση, ικανού να εξερευνά τα μυστήρια τόσο του μικρόκοσμου όσο και του μακρόκοσμου, προσφέροντάς μας ένα από τα βασικά κλειδιά για την κατανόηση του Σύμπαντος.
Ο αναγνώστης του βιβλίου αυτού θα αποκομίσει την αίσθηση πως οι εξελίξεις στη σύγχρονη αστροφυσική αποδεικνύονται πράγματι τόσο συναρπαστικές όσο και οι πιο ονειρικές ιστορίες επιστημονικής φαντασίας.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Πρόλογος στη νέα έκδοση
Εισαγωγή του Ζαν Οντούζ

MΕΡΟΣ Ι • Βαρύτητα και φως
1. Πρώτοι καρποί
2. Σχετικότητα
3. Ο καμπύλος χωρόχρονος

MΕΡΟΣ ΙI • Υπέροχα κουφάρια
Εισαγωγή
4. Τα χρόνια του λυκόφωτος
5. Στάχτες και διαμάντια
6. Σουπερνόβα
7. Πάλσαρ
8. Η θριαμβεύτρια βαρύτητα

MΕΡΟΣ ΙII • Το δολοφονημένο φως
9. Ο χιμαιρικός ορίζοντας
10. Φωταψίες
11. Κάθοδος στο Μάελστρομ
12. Παιχνίδια επί χάρτου
13. Η μαύρη τρύπα ως μηχανή
14. Η κβαντική μαύρη τρύπα

MΕΡΟΣ ΙV • Το ξανακερδισμένο φως
15. Οι αρχέγονες μαύρες τρύπες
16. Ο ζωολογικός κήπος των αστέρων ακτίνων Χ
17. Οι γιγάντιες μαύρες τρύπες
18. Το βαρυτικό φως
19. Το σύμπαν-μαύρη τρύπα

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ
Α Το διάγραμμα των Χέρτσπρουνγκ-Ράσελ
Β Το διάγραμμα μάζας-πυκνότητας των ουρανίων σωμάτων και το τέλος της αστρικής εξέλιξης

Ενδεικτική βιβλιογραφία
Ευρετήριο ονομάτων
Ευρετήριο όρων