Ο μαθηματικός και ο παραχαράκτης

Λονδίνο, 1700. Μισό εκατομμύριο κάτοικοι συνωστίζονται στους δρόμους αυτής της μητρόπολης που σφύζει από ανθρώπους και ζώα, από μπίρα και τζιν, από σωρούς κοπριών, από πνιγμένα κουτάβια και ψόφιες γάτες, από τυχοδιώκτες, πλανόδιους εμπόρους, κλέφτες και πόρνες, από δυσώδεις ρέγκες και λαχανίδες – όλα ποτισμένα μέσα στη λάσπη. Ένας συρφετός που φώναζε και αφόδευε – φαιδρός, τρομακτικός, ακατανόητος σε όποιον τον συναντούσε για πρώτη φορά.

Πρόκειται για το οικονομικό κέντρο του κόσμου, σε μια εποχή ριζικής και απίστευτα επικερδούς μεταμόρφωσης της Βρετανικής Αυτοκρατορίας. Από τη Βαλτική μέχρι την Αφρική και από τη Βόρεια Αμερική μέχρι την Κίνα, οι Άγγλοι εμπορεύονται σκλάβους, χρυσό, ασήμι, ρούμι, μετάξι, κεραμικά, ρουχισμό, γυαλί, σιδερικά, τρόφιμα, σαπούνι, χρώματα και κάθε λογής προϊόντα. Όλα διέρχονται από τους μόλους, τις αποθήκες, τις τράπεζες και τα χρηματιστήρια του Λονδίνου.
Ωστόσο, κάτι πηγαίνει στραβά με το νόμισμα της Αγγλίας: δεν κυκλοφορεί σχεδόν καμία νόμιμη χρυσή λίρα, σχεδόν κανένα ασημένιο κέρμα. Ένα οργανωμένο κύκλωμα από παραχαράκτες –εκμεταλλευόμενο τη διαφορά στην ισοτιμία της εποχής, ανάμεσα στο χρυσό και τον άργυρο– λιώνει τα λιγοστά νόμιμα κέρματα και πουλά το ασήμι στο Παρίσι, στην τιμή του χρυσού.

Στη συνέχεια, «κόβει» πλαστά νομίσματα και τα «σπρώχνει» στην αγορά.

Κανένας ξένος τραπεζίτης ή έμπορος δεν αποδέχεται την ονομαστική αξία του αγγλικού νομίσματος. Η κυβέρνηση –προκειμένου να συντηρεί το κόστος των πολέμων– δανείζεται ολοένα μεγαλύτερα ποσά, παρά την έκδοση ομολόγων. Η χρεοκοπία είναι πλέον ορατή· η Αγγλία είχε ξεμείνει από χρήματα.

Ο Ουίλιαμ Τσάλονερ ήταν ο άρχοντας του λονδρέζικου υπόκοσμου. Οι περίπου τριάντα χιλιάδες στερλίνες –όπως ο ίδιος ισχυριζόταν ότι είχε παραχαράξει– ήταν μια περιουσία ίση με τέσσερα εκατομμύρια στερλίνες, σε σημερινές τιμές. Χρησιμοποιούσε υπερσύγχρονες και άρτιες τεχνικές και ήταν αρκετά μορφωμένος ώστε να υποβάλλει εκθέσεις περί των οικονομικών και της τέχνης της νομισματοκοπίας στο Κοινοβούλιο, ενώ χάρη στην πανουργία του πάντοτε απέφευγε τη σύλληψη. Ήταν σκληρός, με τουλάχιστον δύο φόνους στο ενεργητικό του και, πάνω από όλα, δεν φοβόταν κανέναν…
Η κρίση έπρεπε να αντιμετωπιστεί άμεσα.

Το Παλάτι, με μια επιστολή στο Κολέγιο Τρίνιτι, απευθύνεται στο πιο άξιο τέκνο του: στον Ισαάκ Νεύτωνα· τον πιο έξυπνο άνθρωπο ολόκληρου του κόσμου· τον πιο σημαντικό μαθηματικό όλων των εποχών· τον ιδρυτή της σύγχρονης επιστήμης· τον μεγαλύτερο φυσικό φιλόσοφο.

Τι σχέση θα μπορούσε να έχει ο Νεύτων με το έγκλημα και την τιμωρία, με τον φανταχτερό κόσμο των ποτοπωλείων και των λαϊκών γειτονιών του Λονδίνου, με τον υπόκοσμο και το βρόμικο χρήμα;

Για τον Νεύτωνα, το πρόβλημα ήταν τόσο απλό όσο και οι απλούστερες εξισώσεις. Άραγε, θα είχε την ευγενή καλοσύνη να προσφέρει την οξυδέρκεια του νου του σε ένα ζήτημα εθνικής σημασίας; Σύντομα, το πιο πειθαρχημένο μυαλό της Ευρώπης μετουσιώθηκε στον πιο ευφάνταστο ντετέκτιβ, στον πλέον αμείλικτο αξιωματούχο του Βασιλικού Νομισματοκοπείου, στον πιο αποτελεσματικό κυνηγό της συμμορίας των παραχαρακτών.

Το παιχνίδι της γάτας με το ποντίκι είχε ξεκινήσει.

«Υπάρχει ένα εργαλείο, μια χαραγμένη πλάκα –ξέρετε…»
Ο αξιωματούχος ήξερε.
«Είναι κρυμμένη…», ξεροκατάπιε ο πληροφοριοδότης.
Φυσικά, αφού για αυτό είχε κλειστεί στο κελί. Το θέμα ήταν να μάθει πού ήταν κρυμμένη.
«Περιττό να σου υπενθυμίσω ότι η ζωή σου βρίσκεται στα χέρια μου», τον διέκοψε ο αξιωματούχος.
«…μέσα σε έναν τοίχο ή σε μια κρύπτη σε ένα από τα σπίτια που ο Ουίλιαμ Τσάλονερ χρησιμοποίησε τελευταία για μια παρτίδα παραχαραγμένων μετρητών»…
Ο αξιωματούχος δάγκωσε νευρικά τα χείλη του. «Να πάρει η ευχή! Με τα μαθηματικά και με τους νόμους της κίνησης μπορείς να προβλέψεις σχεδόν τα πάντα· όμως, στο έγκλημα, πώς να προβλέψεις και να διεισδύσεις στο χάος των ανθρώπινων ενεργειών;…»

Ισαάκ Νεύτων: Ο ιδρυτής της σύγχρονης επιστήμης. Ο άνθρωπος που αναγνωρίστηκε από ολόκληρη την ανθρωπότητα ως ο πιο σημαντικός μαθηματικός όλων των εποχών, ο μεγαλύτερος φυσικός φιλόσοφος.
Τι σχέση είχε αυτός ο άνθρωπος με το έγκλημα και την τιμωρία, με τον φανταχτερό κόσμο των ποτοπωλείων και των λαϊκών γειτονιών του Λονδίνου, με τον υπόκοσμο και το βρόμικο χρήμα;
Η αρχική καριέρα του Ισαάκ Νεύτωνα, η μόνη την οποία θυμούνται οι περισσότεροι, διήρκησε τριάντα πέντε χρόνια. Διέμενε μόνιμα στο Κολέγιο Τρίνιτι, στο Κέμπριτζ –αρχικά ως φοιτητής, στη συνέχεια ως εταίρος και τελικά ως Λουκασιανός Καθηγητής Μαθηματικών.
Όμως, το 1696, ο Νεύτωνας μετέβη στο Λονδίνο για να αναλάβει τη θέση του επιθεωρητή του Βασιλικού Νομισματοκοπείου. Σύμφωνα με τον νόμο και την παράδοση, από τη θέση αυτή έπρεπε να προστατεύει το νόμισμα του βασιλείου, δηλαδή, να αποτρέπει ή να συλλαμβάνει οποιονδήποτε τολμούσε να ψαλιδίσει ή να παραχαράξει νομίσματα. Στην πράξη, το πόστο αυτό τον καθιστούσε αστυνομικό –ή, για την ακρίβεια, ερευνητή εγκλημάτων, ανακριτή και κατήγορο, ταυτόχρονα.
Κατά τη διάρκεια των τεσσάρων χρόνων της θητείας του, εντόπισε, συνέλαβε και οδήγησε στο δικαστήριο δεκάδες κιβδηλοποιούς και παραχαράκτες. Γνώριζε, ή μάλλον, έμαθε πολύ γρήγορα, πώς να εμπλέκει τους αντιπάλους του σε περίπλοκα σενάρια που έβριθαν κατηγοριών και τεκμηρίων. Ο υπόκοσμος του Λονδίνου δεν είχε έρθει ποτέ αντιμέτωπος με έναν επιστήμονα σαν κι αυτόν, και τα περισσότερα από τα μέλη του ήταν παντελώς ανέτοιμα να εμπλακούν σε μια μάχη με το πιο πειθαρχημένο μυαλό της Ευρώπης.
Τα περισσότερα· όχι όμως όλα. Στον Ουίλιαμ Τσάλονερ, ο Νεύτωνας βρήκε έναν αντίπαλο ικανό να αμφισβητήσει την τρομακτική ευφυΐα του. Ο Τσάλονερ δεν ήταν ένας ασήμαντος κακοποιός. Οι περίπου τριάντα χιλιάδες στερλίνες –όπως ο ίδιος ισχυριζόταν ότι είχε παραχαράξει– ήταν μια περιουσία ίση με τέσσερα εκατομμύρια στερλίνες, σε σημερινές τιμές. Χρησιμοποιούσε υπερσύγχρονες και άρτιες τεχνικές και ήταν αρκετά μορφωμένος ώστε να υποβάλλει εκθέσεις περί των οικονομικών και της τέχνης της νομισματοκοπίας στο Κοινοβούλιο, ενώ χάρη στην πανουργία του κατάφερε να αποφύγει τη σύλληψη για τουλάχιστον έξι χρόνια. Ήταν σκληρός, με τουλάχιστον δύο φόνους στο ενεργητικό του και, πάνω από όλα, δεν φοβόταν κανέναν…

«Το τέλειο αστυνομικό μυθιστόρημα. Κι όμως… είναι πέρα για πέρα αληθινό. Τα μαθηματικά και το έγκλημα· ο μεγαλύτερος επιστήμονας όλων των εποχών στα ίχνη του πιο αδίστακτου παραχαράκτη. Πραγματικά, απίθανο ανάγνωσμα.»
Sylvia Nasar