Άλαν Τιούρινγκ

Το βιβλίο θρύλος που έγινε διεθνές best seller και μεταφέρθηκε στη μεγάλη οθόνη.

Θα μπορούσε μια μηχανή να επικοινωνεί με τους ανθρώπους πάνω σε μια άπειρη σειρά θεμάτων, χειριζόμενη άπταιστα μια ανθρώπινη γλώσσα;
Θα μπορούσε μια μηχανή να νιώσει απογοήτευση και πόνο;
Θα μπορούσε μια μηχανή να εκτονώσει τα καταπιεσμένα της αισθήματα βγαίνοντας έξω και τρέχοντας δεκαπέντε χιλιόμετρα;
Θα μπορούσε μια μηχανή να μάθει να απολαμβάνει τον γλυκό πόνο ενός μαραθώνιου δρόμου;

Τέτοιου είδους ερωτήσεις πυρπολούσαν τον εγκέφαλο του Άλαν Μάθισον Τιούρινγκ, του μεγάλου Bρετανού μαθηματικού. Ωστόσο, αν αναγνωσθούν σε ένα διαφορετικό επίπεδο, οι ίδιες ερωτήσεις αποκαλύπτουν, επίσης, σημεία-κλειδιά της ταραγμένης ζωής του Τιούρινγκ. Mέσα από τις θεωρίες του, αυτός ο τόσο αινιγματικός άνθρωπος, έγινε ο «πατέρας» των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Θέση, που διαπραγματεύτηκε με την επιστήμη του, ήδη από τα χρόνια του B΄ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν «έσπασε» τη γερμανική μηχανή Aίνιγμα, αποκρυπτογραφώντας τα κωδικοποιημένα σήματα επικοινωνίας των ναζί.

O Άλαν Μάθισον Τιούρινγκ διέθετε ένα υπέροχο, σύνθετο μυαλό με πολύ ανεπτυγμένη τη συναισθηματική του πλευρά. Mόνο που στην Aγγλία του 1920, όπου γεννήθηκε, οι ξεχωριστοί άνθρωποι ασφυκτιούσαν μέσα σε έναν ηθικά δεδομένο κοινωνικό περίγυρο. Kι όμως, αυτός ο νους με την αντισυμβατική διαπροσωπική του συμπεριφορά υπήρξε από τους πρωταγωνιστές της επιστήμης του 20ού αιώνα.
O άθεος, ομοφυλόφιλος, εκκεντρικός και μαραθωνοδρόμος Άλαν Μάθισον Τιούρινγκ, παρέμεινε ένα αίνιγμα· ένας υπερβολικά έντιμος –και ευπρεπής για την κοινωνία του– άνθρωπος, ο οποίος προκάλεσε μόνος του την πτώση του δίνοντας τέλος στη ζωή του.

Ο Βρετανός μαθηματικός Άλαν Μάθισον Τιούρινγκ δεν ήταν απλώς εκείνος που κατά μέγα μέρος συνέλαβε την ιδέα των υπολογιστών, διατύπωσε ευφυή θεωρήματα για τις δυνατότητές τους και οραματίστηκε με ενάργεια την πιθανότητα ανάπτυξης υπολογιστικών διανοιών, αλλά ήταν και ο άνθρωπος που συνέβαλε τα μέγιστα στο σπάσιμο των γερμανικών κρυπτογραμμάτων στη διάρκεια του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου. H γερμανική κρυπτογραφική μηχανή «Aίνιγμα» ήταν το κεντρικό πρόβλημα που αντιμετώπιζε η Bρετανική Yπηρεσία Πληροφοριών, το 1938.
O Tιούρινγκ εγκαινίασε μακρόχρονη συνεργασία με τη βρετανική κυβέρνηση, προσφέροντας στην πατρίδα του τη νίκη, στη μάχη του Aτλαντικού. Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι αν σήμερα δεν ζούμε κάτω από τον ναζιστικό ζυγό, το οφείλουμε σε μεγάλο βαθμό στον Άλαν Τιούρινγκ. Και όμως, αυτή η μορφή της παγκόσμιας ιστορίας παρέμεινε, όπως δηλώνει ο τίτλος του βιβλίου, ένα αίνιγμα.

Ο Άλαν Τιούρινγκ προφανώς πίστευε ότι, εντέλει, μια μηχανή θα ήταν σε θέση να γράψει ένα βιβλίο, όπως αυτό εδώ.
Στη ραδιοφωνική του ομιλία το 1951 διατύπωσε το ακόλουθο σχόλιο: «Αποτελεί παράδοση… να προσπαθούν οι ομιλητές να καθησυχάσουν το κοινό, δηλώνοντας ότι υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο ανθρώπινο χαρακτηριστικό που δεν θα μπορέσει ποτέ να το μιμηθεί μια μηχανή. Εγώ όμως δεν μπορώ να προσφέρω καμία ασφάλεια αυτού του είδους, διότι πιστεύω ότι δεν μπορεί να τεθεί κανένα τέτοιο όριο».
Η δήλωση αυτή έγινε «για να καταπλήξει», αν μάλιστα αναλογιστούμε ότι ως παράδειγμα ιδιαίτερης ανθρώπινης δραστηριότητας ανέφερε την «επίδραση της σεξουαλικής έλξης». Ωστόσο, ήταν απολύτως σοβαρός όταν περιέγραφε τη «σχεδόν βέβαιη» έλευση των νοημόνων μηχανών ως μια εξέλιξη «που μπορεί να μας προκαλέσει ανησυχία» με έναν τρόπο πολύ πιο έντονο από το δαρβινικό τρόμο του περασμένου αιώνα «ότι είναι δυνατόν να μας υπερφαλαγγίσει ο ποντικός ή το ινδικό χοιρίδιο».

Άραγε, είναι ο νους ένα είδος περίπλοκου αφηρημένου σχεδίου που αναπτύσσεται ως επιφαινόμενο πάνω σε ένα φυσικό υπόστρωμα, πάνω σε ένα ευρύ δίκτυο από νευρικά κύτταρα; Και αν είναι έτσι, μήπως θα μπορούσαν τα νευρικά κύτταρα να υποκατασταθούν από κάτι άλλο – όπως από μυρμήγκια που δημιουργούν μια αποικία, η οποία σκέπτεται σαν σύνολο και διαθέτει ταυτότητα, με άλλα λόγια, εαυτό; Μήπως τη θέση των μικροσκοπικών νευρικών κυττάρων θα μπορούσε να την πάρει κάτι διαφορετικό, λ.χ. εκατομμύρια μικρές υπολογιστικές μονάδες αποτελούμενες από σειρές κρυσταλλικών πολλαπλασιαστών που να σχηματίζουν ένα τεχνητό νευρικό δίκτυο με συνειδητό νου; Μήπως, τέλος, τα νευρικά κύτταρα θα μπορούσε να τα υποκαταστήσει ένα λογισμικό που να προσομοιώνει αυτές τις απείρως αλληλένδετες υπολογιστικές μονάδες, δημιουργώντας έτσι έναν συμβατικό υπολογιστή (αναγκαστικά πολύ ταχύτερο και ικανότερο από όλους όσους έχουμε δει ώς τώρα), προικισμένο με νου, ψυχή και ελεύθερη βούληση; Εν ολίγοις, είναι δυνατόν η σκέψη και το συναίσθημα να αναδυθούν από σχήματα δραστηριότητας που αναπτύσσονται πάνω σε διαφορετικά είδη υποστρωμάτων – οργανικών, ηλεκτρονικών ή άλλων;

Θα μπορούσε μια μηχανή να επικοινωνεί με τους ανθρώπους πάνω σε μια άπειρη σειρά θεμάτων χειριζόμενη άπταιστα μια ανθρώπινη γλώσσα; Θα μπορούσε μια μηχανή που χειρίζεται μια γλώσσα να δίνει την εντύπωση ότι κατανοεί προτάσεις και παράγει ιδέες, ενώ στην πραγματικότητα θα στερούνταν σκέψης και θα ήταν εσωτερικά τόσο κενή όσο μια αριθμομηχανή του δεκάτου ενάτου αιώνα ή ένας επεξεργαστής κειμένων του εικοστού; Πώς θα μπορούσαμε να ξεχωρίσουμε έναν αληθινά συνειδητό και ευφυή νου από μια έξυπνα κατασκευασμένη, αλλά κενή πρόσοψη, η οποία χειρίζεται μια γλώσσα; Είναι, άραγε, η κατανόηση και η λογική σκέψη ασύμβατες με μια υλιστική, μηχανιστική θεώρηση των ζωντανών οργανισμών;

Θα μπορούσαμε ποτέ να ισχυριστούμε ότι μια μηχανή πήρε αποφάσεις μόνη της; Θα μπορούσε μια μηχανή να έχει “πιστεύω”; Θα μπορούσε μια μηχανή να κάνει λάθη; Θα μπορούσε μια μηχανή να πιστεύει ότι πήρε αποφάσεις μόνη της; Θα μπορούσε μια μηχανή να θεωρεί, εσφαλμένα, ότι διαθέτει ελεύθερη βούληση; Θα μπορούσε μια μηχανή να παραγάγει ιδέες που δεν θα είχαν προβλεφθεί από τον προγραμματισμό της; Θα μπορούσε να αναδυθεί δημιουργικότητα από μια σειρά προκαθορισμένων κανόνων; Είμαστε, άραγε, όλοι μας – ακόμη και οι πιο δημιουργικοί από εμάς – απλώς παθητικοί δούλοι των νόμων της φυσικής που διέπουν τους νευρώνες μας;

Θα μπορούσαν οι μηχανές να έχουν συναισθήματα; Άραγε τα συναισθήματα και οι ιδέες μας ανήκουν σε διαφορετικά τμήματα του εαυτού μας; Θα μπορούσαν οι μηχανές να γοητευθούν από ιδέες, ανθρώπους ή άλλες μηχανές; Θα μπορούσαν οι μηχανές να νιώσουν αμοιβαία έλξη, να ερωτευτούν; Τι είδους κοινωνικοί κανόνες θα ίσχυαν για τις ερωτευμένες μηχανές; Θα υπήρχαν άραγε αποδεκτοί και μη αποδεκτοί τύποι ερωτικής συμπεριφοράς των μηχανών;

Θα μπορούσε μια μηχανή να νιώσει απογοήτευση και πόνο; Θα μπορούσε μια απογοητευμένη μηχανή να εκτονώσει τα καταπιεσμένα της συναισθήματα βγαίνοντας έξω και τρέχοντας δεκαπέντε χιλιόμετρα; Θα μπορούσε μια μηχανή να μάθει να απολαμβάνει τον γλυκό πόνο του μαραθωνοδρόμου; Θα μπορούσε μια μηχανή με φαινομενική δίψα για ζωή να αυτοκαταστραφεί μια μέρα προμελετημένα, σχεδιάζοντας το όλο επεισόδιο έτσι, ώστε να εξαπατήσει τη μητρική της μηχανή κάνοντάς τη να «σκεφτεί» (πράγμα που, βέβαια, οι μηχανές δεν μπορούν να κάνουν, αφού δεν είναι παρά μεγάλα κομμάτια ανόργανης ύλης) ότι επρόκειτο για ατύχημα;

Τέτοιου είδους ερωτήσεις πυρπολούσαν τον εγκέφαλο του Άλαν Μάθισον Τιούρινγκ (Alan Mathison Turing), του μεγάλου βρετανού μαθηματικού που αποτέλεσε την αιχμή του δόρατος για την επιστήμη των υπολογιστών. Ωστόσο, αν αναγνωσθούν σε ένα διαφορετικό επίπεδο, οι ίδιες ερωτήσεις αποκαλύπτουν επίσης σημεία-κλειδιά της ταραγμένης ζωής του Τιούρινγκ. Θα χρειαζόταν κάποιος που να έχει πολλά κοινά με τον Τιούρινγκ για να καταδυθεί αρκετά βαθιά στην ιστορία της ζωής του ώστε να τη δικαιώσει, και ο επιφανής βρετανός φυσικομαθηματικός Άντριου Χότζες (Andrew Hodges), πέτυχε απόλυτα αυτόν ακριβώς το στόχο.

Η παρούσα βιογραφία του Τιούρινγκ, συγκροτημένη με μόχθο από αναρίθμητες πηγές, όπου περιλαμβάνονται και συνομιλίες με πλήθος ανθρώπων που τον γνώρισαν σε διάφορα στάδια της ζωής του, φιλοτεχνεί μια εικόνα τόσο ζωντανή όσο θα μπορούσε κανείς να ελπίζει για ένα τόσο πολύπλοκο και αινιγματικό άτομο. Η ζωή του Τιούρινγκ αξίζει να μελετηθεί σε βάθος, όχι μόνο επειδή υπήρξε από τους πρωταγωνιστές της επιστήμης του εικοστού αιώνα, αλλά και για την αντισυμβατική διαπροσωπική του συμπεριφορά, που αποδείχθηκε άκρως επώδυνη για τον ίδιο. Ακόμη και σήμερα, η κοινωνία ως σύνολο δεν έχει μάθει να αποδέχεται αυτό το είδος αντικομφορμισμού που χαρακτήριζε τον Τιούρινγκ.
Η πλούσια, συναρπαστική προσωπογραφία του Χότζες δεν είναι το πρώτο βιβλίο με θέμα τον Τιούρινγκ. Πράγματι, η μητέρα του, η Σάρα Τιούρινγκ, έγραψε μια σύντομη βιογραφία του γιου της λίγα χρόνια μετά τον θάνατό του, παρουσιάζοντάς τον σαν ένα αξιαγάπητο, εκκεντρικό αγόρι, που το πλημμύριζε η χαρά των ιδεών και το διακατείχε μια ακόρεστη περιέργεια για τα ερωτήματα -τα σχετικά με το νου, τη ζωή και τη μηχανική. Το μικρό αυτό βιβλίο ναι μεν διαθέτει κάποιες αρετές, ακόμη και κάποια γοητεία, αλλά εξωραΐζει πολλά σημεία της αληθινής ιστορίας. Ο Άντριου Χότζες εξερευνά το νου, το σώμα και την ψυχή του Τιούρινγκ πολύ πιο βαθιά από όσο τόλμησε ποτέ η Σάρα Τιούρινγκ, η οποία φορούσε συμβατικές παρωπίδες και δεν ήθελε να δει, πόσο μάλλον να γράψει, πόσο στενά ήταν για το γιο της τα καθιερωμένα καλούπια της βρετανικής κοινωνίας.

Ο Άλαν Τιούρινγκ ήταν ομοφυλόφιλος, γεγονός που δεν πάσχιζε ιδιαίτερα να κρύψει, ιδίως όσο μεγάλωνε. Για ένα αγόρι στη δεκαετία του 1920 και για έναν ενήλικο άνδρα στις επόμενες δεκαετίες, ιδίως μάλιστα για έναν Βρετανό της ανώτερης τάξης, η ομοφυλοφιλία ήταν μια ακατονόμαστη, τρομερή και μυστηριώδης νόσος.
Ο άθεος, ομοφυλόφιλος, εκκεντρικός και μαραθωνοδρόμος άγγλος μαθηματικός Άλαν Τιούρινγκ δεν ήταν μόνο εκείνος που κατά μέγα μέρος συνέλαβε την ιδέα των υπολογιστών, διατύπωσε ευφυή θεωρήματα για τις δυνατότητές τους και οραματίστηκε με ενάργεια την πιθανότητα ανάπτυξης υπολογιστικών διανοιών, αλλά ήταν και ο άνθρωπος που συνέβαλε τα μέγιστα στο σπάσιμο των γερμανικών κρυπτογραμμάτων στη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι αν σήμερα δεν ζούμε κάτω από το ναζιστικό ζυγό, το οφείλουμε σε μεγάλο βαθμό στον Άλαν Τιούρινγκ. Και όμως, αυτή η εξέχουσα μορφή της παγκόσμιας ιστορίας παρέμεινε, όπως δηλώνει ο τίτλος του βιβλίου, ένα αίνιγμα.
Στην παρούσα βιογραφία, ο Άντριου Χότζες φιλοτέχνησε μια εκπληκτικά λεπτομερή και πιστή προσωπογραφία ενός πολυσχιδούς ανθρώπου, που υπήρξε υπερβολικά έντιμος και ευπρεπής για την κοινωνία και την εποχή του, και που προκάλεσε μόνος την πτώση του. Πέρα από την εμφανή συναισθηματική ταύτιση που νιώθει ο Χότζες για το θέμα του, υπάρχει στο βιβλίο του ένα ακόμη επίπεδο βάθους και κατανόησης, ένα επίπεδο άκρως σημαντικό για τη βιογραφία μιας επιστημονικής μορφής: η επιστημονική ακρίβεια και σαφήνεια. Ο Χότζες κατόρθωσε με θαυμαστό τρόπο να παρουσιάσει στον αμύητο αναγνώστη όλες τις ιδέες, με κάθε λεπτομέρεια, και αυτό συνέβη πιθανότατα επειδή, όπως ο κάθε αναγνώστης μπορεί να καταλάβει, είναι και ο ίδιος βαθύτατα προβληματισμένος από όλες τις ιδέες που συνάρπαζαν τον Τιούρινγκ.

[…Το βιβλίο “Άλαν Τιούρινγκ | το Αίνιγμα” είναι μια έξοχη παρουσίαση μιας εξέχουσας επιστημονικής διάνοιας, και αν λάβουμε υπόψη ότι η διάνοια αυτή συνδεόταν με ένα σώμα που διέθετε έναν δικό του, ανεξάρτητο νου, η όλη ιστορία είναι μια σημαντική μαρτυρία και από κοινωνική άποψη. Ίσως ο ίδιος ο Τιούρινγκ να ριγούσε αν ποτέ υποψιαζόταν ότι η αφήγηση της προσωπικής του ζωής θα παρουσιαζόταν κάποια μέρα στο ευρύτερο κοινό, ωστόσο βρίσκεται σε καλά χέρια: είναι δύσκολο να φανταστούμε μια ανθρώπινη προσωπογραφία πιο στοχαστική και πιο συμπονετική από αυτήν εδώ…]  _Ντάγκλας Χόφσταντερ