Γιουνγκ – Πάουλι

Ο Καρλ Γιουνγκ είχε αρχίσει να γίνεται «επικίνδυνα διάσημος».
Έστω και λίγη ώρα στο ντιβάνι του Ελβετού ψυχαναλυτή ήταν μια πολύ σικάτη κίνηση, ενώ για τις «κυρίες με τις γούνες», μια συνεδρία ανάλυσης των ονείρων τους έκρυβε τον πόθο για μια ερωτική συνεύρεση με τον καθηγητή. Ωστόσο, ο Γιουνγκ δεν ήταν απλώς ένας ψυχολόγος. Γοητευόταν από τη μυστικιστική δύναμη των αριθμών, εντυπωσιαζόταν από τα κοινής προέλευσης μοτίβα που εντόπιζε σε ριζικά διαφορετικούς τρόπους σκέψης των ασθενών του και πίστευε στην επικοινωνία του κόσμου της επιστήμης με τον κόσμο της διαίσθησης και της ψυχής. Από φόβο μήπως χάσει το κύρος του, δεν συζητούσε με κανέναν τις σκέψεις του, ωστόσο πάντα αναζητούσε μια επιστημονική τεκμηρίωση στα ενδιαφέροντά του.
Και τότε, εμφανίζεται στη ζωή του ένας «θεόπεμπτος» ασθενής· ένας σπουδαίος φυσικός που θα βοηθούσε τον Γιουνγκ να εδραιώσει τα θεμέλια των θεωριών του: ο Βόλφγκανγκ Πάουλι.

Ο νομπελίστας φυσικός είχε πάθος με τους αριθμούς. Γοητευμένος από τον αριθμό 137 (τη «σταθερά της λεπτής υφής»), βάλθηκε να εντοπίσει την προέλευσή του και να αποδείξει, μέσα από τη σχετικότητα και την κβαντική θεωρία, ότι αυτός ο αριθμός ήταν το κλειδί για την εμφάνιση της ζωής στη γη. Μάταια! Η εμμονή έσπρωξε τον ορθολογιστή Πάουλι στην άβυσσο του μυστικισμού. Από φόβο μήπως τον λοιδορήσουν δεν έλεγε το παραμικρό στους συναδέλφους του, μέχρι που –μην αντέχοντας άλλο– απόθεσε την ψυχή του στο ντιβάνι του Γιουνγκ.

Η θυελλώδης σχέση των δύο επιστημόνων χάραξε νέες ατραπούς στην έννοια της δημιουργικότητας· γεφύρωσε τον ορθολογισμό της θετικής σκέψης με το ασυνείδητο, το συναίσθημα, και τις ανατολικές δοξασίες· έδωσε εκπληκτικές ερμηνείες στα όνειρα, στην ιδιοφυΐα και στα ανθρώπινα πάθη.

Άραγε, υπάρχει κάποιος πρωταρχικός αριθμός που να σηματοδοτεί τις απαρχές της Δημιουργίας; Η αναζήτησή του ήταν (και παραμένει) μια πρόκληση στην αντοχή και στα ψυχολογικά όρια πολλών κορυφαίων διανοητών. Ανάμεσά τους, ο φυσικός Βόλφγκανγκ Πάουλι (γνωστός για την «απαγορευτική αρχή» του και την ανακάλυψη του νετρίνου) και ο ψυχαναλυτής Καρλ Γιουνγκ (περιζήτητος για την ερμηνεία ονείρων και επινοητής της θεωρίας για το συλλογικό ασυνείδητο).
Η εμφάνιση του αριθμού 137 στις εξισώσεις του Ζόμερφελντ, θόλωσε τα όρια ανάμεσα στη φυσική και στον μυστικισμό. Σαν να είναι γραμμένος από το «χέρι του Θεού», προσδιορίζεται πειραματικά, όμως δεν εντοπίζεται η προέλευσή του. Περιγράφει το «DNA» του φωτός, και παράλληλα, ισούται με το άθροισμα των αριθμών που αντιστοιχούν στα εβραϊκά γράμματα της λέξης «καμπάλα».

Το βιβλίο «Πάουλι-Γιουνγκ» είναι η ιστορία δύο αδέσμευτων προσωπικοτήτων –του Πάουλι, του επιστήμονα που καταπιάστηκε με τον αποκρυφισμό, και του Γιουνγκ, του ψυχολόγου που ήταν βέβαιος πως οι απαντήσεις σε ορισμένα από τα ερωτήματα που τον βασάνιζαν κρύβονταν στην επιστήμη. Η συνεισφορά του καθενός στον τομέα του υπήρξε τεράστια και διαρκής. Ωστόσο, στις πολλές μεταξύ τους συζητήσεις προχώρησαν πολύ πιο πέρα, εξερευνώντας το παρθένο έδαφος ανάμεσα στα γνωστικά πεδία τους, κεντρίζοντας, παράλληλα, ο ένας το σπινθηροβόλο πνεύμα του άλλου.
Ακολουθώντας το ίχνος του μαγικού αριθμού 137, ο ψυχαναλυτής και ο φυσικός οδηγήθηκαν στην ουδέτερη ζώνη ανάμεσα στη φυσική και την ψυχολογία του ασυνείδητου: στον πιο συναρπαστικό και συνάμα πιο σκοτεινό «παράδεισο» της εποχής μας.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
1. ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΑ ΔΙΑΣΗΜΟΣ
2. ΠΡΩΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΕΣ, ΠΡΩΤΕΣ ΑΠΟΤΥΧΙΕΣ
3. Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΛΙΘΟΣ
4. ΝΤΟΚΤΟΡ ΤΖΕΚΙΛ ΚΑΙ ΜΙΣΤΕΡ ΧΑΪΝΤ
5. ΙΝΤΕΡΜΕΔΙΟ – ΤΡΙΑ Ή ΤΕΣΣΕΡΑ:
ΑΛΧΗΜΕΙΑ, ΜΥΣΤΙΚΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ
6. Ο ΠΑΟΥΛΙ, Ο ΧΑΪΖΕΝΜΠΕΡΓΚ ΚΑΙ Η ΜΕΓΑΛΗ ΚΒΑΝΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
7. ΜΕΦΙΣΤΟΦΕΛΗΣ
8. Ο ΣΚΟΤΕΙΝΟΣ «ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΣ» ΤΟΥ ΝΟΥ
9. ΜΑΝΤΑΛΑ
10. Ο ΑΝΩΤΕΡΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΒΑΖΕΙ ΣΕ ΤΑΞΗ ΤΗ ΖΩΗ ΤΟΥ
11. ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ
12. ΟΝΕΙΡΑ ΜΕ ΠΡΩΤΟΥΣ ΑΡΙΘΜΟΥΣ
13. ΔΕΥΤΕΡΟ ΙΝΤΕΡΜΕΔΙΟ – Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΧΘΕΣ
14. ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΑΘΡΕΦΤΗ
15. Ο ΜΥΣΤΗΡΙΩΔΗΣ ΑΡΙΘΜΟΣ 137
ΕΠΙΛΟΓΟΣ: Η ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΤΩΝ ΠΑΟΥΛΙ ΚΑΙ ΓΙΟΥΝΓΚ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΕΙΚΟΝΕΣ
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Υπάρχει, άραγε, κάποιος αριθμός στις απαρχές του σύμπαντος; Υπάρχει κάποιος πρωταρχικός αριθμός; Υπάρχει κάποιος αριθμός από τον οποίο εξαρτώνται τα πάντα στο Σύμπαν, ο οποίος εξηγεί τα πάντα; Πολλές από τις μεγάλες ανακαλύψεις στην επιστήμη έχουν προκύψει από τα μαθηματικά – η γενική θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν, οι μαύρες τρύπες, τα παράλληλα σύμπαντα, η θεωρία χορδών και η θεωρία πολυπλοκότητας αποτελούν μερικά μόνο παραδείγματα. Όλες τους μπορούν να εκφραστούν με εξισώσεις· παράλληλα, όμως, περιγράφουν συγκεκριμένες πτυχές του φυσικού σύμπαντος.
Θα μπορούσε να υπάρχει στις απαρχές του σύμπαντος ένας μόνο αριθμός ο οποίος θα αποτελεί, όπως το έθεσε ο Ντάγκλας Άνταμς στο Γυρίζοντας τον γαλαξία με οτοστόπ (The Hitchhiker’s Guide to the Galaxy), «απάντηση στη ζωή, στο Σύμπαν και στα πάντα;»
Φυσικοί, ψυχολόγοι και μυστικιστές έχουν επί μακρόν μελετήσει αυτό το ερώτημα. Για κάποιους, η απάντηση βρίσκεται στον αριθμό τρία: όσα τα πρόσωπα της Αγίας Τριάδας και οι τρεις διαστάσεις του μήκους, του πλάτους και του βάθους. Άλλοι υποστηρίζουν ότι η απάντηση βρίσκεται στον αριθμό τέσσερα – σε τελευταία ανάλυση, διατείνονται, υπάρχουν τέσσερις εποχές, τέσσερις κατευθύνσεις (βορράς, νότος, ανατολή και δύση) ενώ το ανθρώπινο σώμα έχει τέσσερα άκρα. Ορισμένοι είναι πεπεισμένοι ότι τη λύση μπορεί να δώσει ο μάλλον παράξενος αριθμός 137, ο οποίος, από τη μία, περιγράφει επακριβώς το «DNA» του φωτός και, από την άλλη, ισούται με το άθροισμα των αριθμών που αντιστοιχούν στα εβραϊκά γράμματα που σχηματίζουν τη λέξη «καμπάλα». Πρόκειται για ένα ζήτημα που απασχόλησε πολλές από τις μεγάλες διάνοιες του εικοστού αιώνα, ανάμεσα στις οποίες συγκαταλέγονταν ο φυσικός Βόλφγκανγκ Πάουλι και ο ψυχαναλυτής Καρλ Γιουνγκ.

Το 1931, ο Βόλφγκανγκ Πάουλι βρισκόταν στο απόγειο της επιστημονικής καριέρας του: είχε ήδη ανακαλύψει την απαγορευτική αρχή –γνωστή μέχρι σήμερα ως απαγορευτική αρχή του Πάουλι– με την οποία εξηγείται η παρατηρούμενη δομή της ύλης καθώς και ο θάνατος ορισμένων άστρων.
Ένα μόλις χρόνο νωρίτερα είχε διατυπώσει την άκρως τολμηρή πρόβλεψη περί της ύπαρξης ενός άγνωστου σωματιδίου –μια εξωφρενική πρόταση για τα δεδομένα εκείνης της εποχής. Πέρα από το ηλεκτρόνιο, το πρωτόνιο και το κβάντο του φωτός, τα οποία όλοι θεωρούσαν δεδομένα, ο Πάουλι επέμενε ότι υπάρχει ένα ακόμη σωματίδιο, το οποίο ονομάστηκε νετρίνο. Είκοσι έξι χρόνια αργότερα, η ύπαρξή του επιβεβαιώθηκε με τη βοήθεια πειραμάτων.
Κι ενώ οι φίλοι και οι συνάδελφοί του ανταγωνίζονταν για να κερδίσουν λαμπρά επιστημονικά βραβεία, ο Πάουλι φαινόταν σχεδόν αδιάφορος για την επιτυχία. Το επιστημονικό του έργο δεν του πρόσφερε αρκετή ικανοποίηση ενώ η προσωπική του ζωή βυθιζόταν στο χάος και στα μπαρ του Αμβούργου, όπου δοκίμαζε τη νυχτερινή ζωή με πόρνες.
Το 1932, πρωτοπαρουσιάστηκε το πολυβραβευμένο φιλμ Ντόκτορ Τζέκιλ και Μίστερ Χάιντ, με τον Φρέντερικ Μαρτς να πρωταγωνιστεί στο ρόλο του βασανισμένου γιατρού. Η ζωή του Πάουλι φαινόταν να έχει κατακερματιστεί με τον ίδιο τρόπο.
Η λύση ήταν προφανής: ο Πάουλι απευθύνθηκε στον παγκοσμίου φήμης ψυχολόγο Καρλ Γιουνγκ ο οποίος, όπως αποδείχτηκε, ζούσε αρκετά κοντά του, λίγο έξω από τη Ζιρίχη.
Ο Πάουλι ήταν τριάντα ενός ετών. Ο Γιουνγκ, μεγαλύτερός του κατά είκοσι έξι χρόνια, είχε πλέον καθιερωθεί και η φήμη του είχε εξαπλωθεί σε όλο τον κόσμο. Οι πλούσιοι –γυναίκες και άντρες– της ευρωπαϊκής και αμερικανικής υψηλής κοινωνίας, που τον επισκέπτονταν ελπίζοντας να επιλύσουν τα διάφορα ψυχολογικά προβλήματά τους, έπιναν νερό στο όνομά του.
Την εποχή εκείνη, ο κόσμος βίωνε ακόμη τις συνέπειες του μεγάλου κραχ τού 1929. Δύο χρόνια νωρίτερα, στη Γερμανία, οι Ναζί είχαν πάρει το 37 τοις εκατό των ψήφων στις κρίσιμες εκλογές και ο Αδόλφος Χίτλερ βρισκόταν καθ’ οδόν προς την καγκελαρία. Η Ιαπωνία είχε εισβάλει στη Μαντζουρία, ενώ ο Φράνκλιν Ντελάνο Ρούζβελτ είχε μόλις εκλεγεί πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών. Τίποτα, όμως, από αυτά δεν φαινόταν να επηρεάζει τον Γιουνγκ και τους πλούσιους πελάτες του, των οποίων το ενδιαφέρον στρεφόταν περισσότερο προς τον αποκρυφισμό παρά προς την πραγματικότητα.
Ο Γιουνγκ, όπως και ο Ζίγκμουντ Φρόιντ, ήταν από τους πρώτους που θεώρησαν ότι ο νους μπορεί να μελετηθεί και να κατανοηθεί, καθώς, επίσης, και να θεραπευτεί. Ωστόσο, οι απόψεις των δύο θρυλικών ψυχαναλυτών ήταν ριζικά διαφορετικές.
Ευθύς εξαρχής, ο Γιουνγκ θέλησε να ρίξει φως στις βαθιές εσοχές του ασυνείδητου τις οποίες δεν μπορούσε να προσεγγίσει η μέθοδος του Φρόιντ· η τελευταία εξέταζε μόνο όσες περιοχές του ασυνείδητου δημιουργούνταν από γεγονότα της καθημερινής ζωής. Ωστόσο, ο Γιουνγκ δεν ήταν απλά ένας ψυχολόγος. Τα ενδιαφέροντά του εκτείνονταν σχεδόν παντού – από την κινεζική φιλοσοφία και την αλχημεία ώς τα Αγνώστου Ταυτότητας Ιπτάμενα Αντικείμενα. Έβλεπε ότι πίσω από ριζικά διαφορετικούς τρόπους σκέψης που συναντάμε σε όλο τον κόσμο κρύβονται ίδια μοτίβα, και ήταν πεπεισμένος ότι αυτά είχαν τις ρίζες τους στον ανθρώπινο νου. Τα ονόμασε αρχέτυπα: ουσιώδη στοιχεία της ψυχής. Έτσι, ανέπτυξε τις έννοιες του συλλογικού ασυνείδητου και των αρχετύπων, οι οποίες σήμερα θεωρούνται δεδομένες.
Επινόησε, επίσης, την έννοια της συγχρονικότητας, την οποία πάντοτε θεωρούσε ως μία από τις σημαντικότερες ιδέες του. Ήταν βέβαιος πως δεσμοί τόσο ισχυροί όσο αυτοί που συνέδεαν την ανατολική με τη δυτική σκέψη θα μπορούσαν επίσης να συνδέσουν τον φαινομενικά ψυχρό ορθολογικό κόσμο της επιστήμης με τον υποθετικά ανορθολογικό κόσμο της διαίσθησης και της ψυχής.
Τόπος συνάντησης όλων των παραπάνω ήταν οι αριθμοί. Ο Γιουνγκ καταγοητευόταν από τους αριθμούς τρία και τέσσερα που εμφανίζονταν κατ’ επανάληψη στην αλχημεία όπως επίσης και στη θρησκεία, καθώς και από την προβλεπτική δύναμη που είχαν οι αριθμοί στη ζωή των ανθρώπων, όπως αποκάλυπταν οι κώδικες του βιβλίου I Ching (το κινεζικό Βιβλίο των Αλλαγών). Όμως, μόνο όταν γνώρισε τον Βόλφγκανγκ Πάουλι, όλα αυτά άρχισαν να συνυφαίνονται και να αποκτούν νέα μορφή.

ΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ ΑΣΚΟΥΣΑΝ ΕΞΙΣΟΥ μεγάλη έλξη στον Πάουλι, του οποίου το πνεύμα συγγένευε με αυτό του Γιουνγκ. Ο Πάουλι είχε αρχίσει να παθιάζεται με τους αριθμούς από τα φοιτητικά του χρόνια, όταν ο μέντοράς του Άρνολντ Ζόμερφελντ (Arnold Sommerfeld) συνήθιζε να εξυμνεί τα θαύματα των ακέραιων αριθμών με όλο το ζήλο ενός οπαδού της καμπάλα. Μεταξύ των αριθμών που εξυμνούσε βρισκόταν και ο αριθμός 137.
Ο Ζόμερφελντ είχε συναντήσει αυτόν τον ασυνήθιστο αριθμό το 1915, όταν προσπαθούσε να κατανοήσει ένα αινιγματικό χαρακτηριστικό γνώρισμα των ατόμων: τη «λεπτή υφή» των φασματικών γραμμών τους, τον χαρακτηριστικό συνδυασμό των κυμάτων φωτός που εκπέμπονται και απορροφώνται από κάθε χημικό στοιχείο –με άλλα λόγια, το δακτυλικό αποτύπωμα, ή DNA, των διαφορετικού μήκους κύματος ακτινοβολιών. Το χαρακτηριστικό αυτό ονομάστηκε «σταθερά λεπτής υφής» (στην πραγματικότητα ισούται με 1/137, αλλά για λόγους ευκολίας οι φυσικοί αναφέρονται απλά στο 137). Από τη στιγμή που ο αριθμός 137 εμφανίστηκε για πρώτη φορά στις εξισώσεις του Ζόμερφελντ, ο ίδιος καθώς και άλλοι φυσικοί αντιλήφθηκαν ότι η σημασία του δεν περιοριζόταν μόνο στην επεξήγηση του συγκεκριμένου αινιγματικού χαρακτηριστικού γνωρίσματος. Γρήγορα διαπίστωσαν ότι το μοναδικό αυτό «δακτυλικό αποτύπωμα» προέκυπτε από ορισμένες θεμελιώδεις σταθερές της φύσης – μεγέθη που όλοι πίστευαν ότι παραμένουν αναλλοίωτα σε όλο το Σύμπαν, μεγέθη βασικά για τη σχετικότητα και την κβαντική θεωρία.
Ωστόσο, εάν αυτός ο αριθμός ήταν τόσο βασικός, άραγε δεν θα έπρεπε να συνάγεται κατ’ αρχήν από τα μαθηματικά των εν λόγω θεωριών; Δυστυχώς, κανείς δεν μπορούσε να αποδείξει κάτι τέτοιο.
Η σταθερά λεπτής υφής αποδεικνύεται εξαίσια ρυθμισμένη έτσι ώστε να επιτρέπει την εμφάνιση της ζωής όπως την γνωρίζουμε στον πλανήτη μας. Δεν προκαλεί, λοιπόν, έκπληξη το γεγονός ότι οι φυσικοί άρχισαν να θεωρούν το 137 «μυστικό αριθμό».
Από τη στιγμή που ο Ζόμερφελντ (το 1915) υπολόγισε τον αριθμό 137, ακέραιοι αριθμοί άρχισαν να εμφανίζονται παντού στην ατομική φυσική. Δύο χρόνια νωρίτερα, ο δανός φυσικός Νιλς Μπορ (Niels Bohr) είχε ανακαλύψει ότι οι ενεργειακές στάθμες των ηλεκτρονίων στα άτομα μπορούσαν να εκφραστούν σε συνάρτηση με ακέραιους αριθμούς, τους επονομαζόμενους κβαντικούς αριθμούς. Ο Μπορ θεώρησε ότι απαιτούνται τρεις κβαντικοί αριθμοί για τον προσδιορισμό της θέσης ενός ηλεκτρονίου μέσα στο άτομο, όπως ακριβώς απαιτούνται τρεις αριθμοί για τον προσδιορισμό της θέσης ενός αντικειμένου στο χώρο (οι συντεταγμένες του στις τρεις διαστάσεις). Μετά, όμως, από δέκα χρόνια, ο εικοσιτετράχρονος Πάουλι έδειξε ότι στην πραγματικότητα απαιτούνταν και ένας τέταρτος κβαντικός αριθμός. Το πρόβλημα ήταν ότι ο τέταρτος κβαντικός αριθμός δεν μπορούσε να περιγραφεί (ούτε και να «απεικονιστεί») στο πλαίσιο της κλασικής φυσικής.
Για τον Πάουλι, το πρόβλημα αναγόταν στους αριθμούς: «στη δύσκολη μετάβαση από το τρία στο τέσσερα». Και ο αριθμός 137 αποδείχτηκε ότι συνδεόταν με αυτή τη μετάβαση.